Sulisitsisuni pisortaaneq, Christian Keldsen 2023 kingumut qiviarpaa. Nuannaarutigaa ilaasortaqarnikkut siuariaateqarsimagamik aammalu 2023-mi politikkikkut suleqatigiinnik nikeqqittoqarnera. 2022-mi takorloorutaasimavoq politikkikkut eqqissisimaarfiunissaanik eqquutinngillat, kisiannili pisortaanerup ataqqivaa tassalu suleqatigiissinnaanissap aqqani suleqatigiinniarlutik siunnerfitik iluatsimmassuk. Piffissami nunarsuarmi sorsuffiusumi aammalu tamassumap nassatarisaanik sunniutipilui assartuussinikkut aammalu akitigut allannguutit avammut- aammalu eqqussuunneqartut eqqarsaatigalugit, saniatigullu sunniutaasa ilagalugu suliaq eqqartuussivikkut akitigut isumaqatigiinnginneq pillugu ingerlanneqartoq qanilliartortoq, taava pingaaruteqarpoq pisut iluanni politikkikkut sulinerup ataavartuunissaa.
Aningaasaqarnikkut politikki aammalu sulisoqarnikkut inissisimaffik – Massakkuusariaqarpoq iliuuseqarneq!
Kalaallit Nunaata aningaasaqarnera arlariitsigut takorlooruminareerpoq aammalu ilaatigut sunneruminarluni nunarsuarmi pisuni annertuuni, soorlu sorsunnerit aammalu nukissiuuteqarnikkut ajortoornerit. Kalaallit Nunaani aningaasaqarnikkut politikki patajaattuunngilaq aammalu taamaasilluni Kalaallit Nunaata aningaasaqarnikkut imminut nappattumi aqqutissatut aaqqitaanani. 2023-mittaaq aamma Aningaasaqarnermut siunnersuisooqatigiit aammalu Nationalbanki Kalaallit Nunaani aningaasaqarnikkut aaqqissuusseqqinnernik ujartuisimapput. Iliuuseqarneq maannakkuusariaqarpoq tassami ukiut 10-12-it qaangiuppata aningaasarsiornikkut ajalusuunnginnissaq pillugu aammalu ukiut 20-30-it qaanngiupata kinguaariit tulliuttunut utoqqatsernianngikkutta, taakkua ullumikkut inuusuttuusut aammalu taakkuullutik sulisorisassagut taamanikkumut.
Tassalu taannaqqissaaq sulisussat, iliuusissatut siullertut inissinneqartariaqarpoq manna qulakkeerumallugu aammalu sulisussat naleqquttut piginissaannut. Suut tamarmik takutippaat aamma 2024-mi aammalu ukiuni tulliuttuni suli assaat sulisinnaasut pisariaqartikkumaarigut. Suliffissaaleqineq aatsaat taamak appasitsigaaq. Tamannalu qaartartutut inuiaqatigiinnut sunniuteqarsinnaavoq, tassami sulisussaqarnikkut ataavartumik sulisussatigut inuttassaqartitsisinnaaneq aammalu inuiaqatigiinni atugarissaarnikkut aammalu ilaatigut sulisussaqarnikkut periarfissat, aningaasaliisussat qiviartarmatikkit, sumi aningaasalissaanerlutik eqqarsarunik. Taakkualu kalaaliuppata imaluunniit Avataaniit aningaasaliisuuppata. Aningaasaliinerillu pisariaqarluinnarput, periarfissat atorluarneqassappata, soorlu takornariaqarnikkut, nukissiouuteqarnikkut aammalu aatsitassarsiornikkut.
Piujuaannartitsineq aammalu mingutsitsinngitsumik allannguinerit pisariaqartippaat tulleriiaarinerit aammalu aaliangigassat ajornartut
Ullumikkut Kalaallit Nunaat nukissiuut atugaata 84 %-ia orsussatigut pisarpoq (taaneqartartoq nukissiuut qernertoq), taamaalaallu 16 % mingutsitsissutaanngitsumeerluni (ass. Imeq atorlugu nukissiorneq) Ineriartortoqarporli pitsaasumik aammalu naatsorsuutigisinnaavarput mingutsitsinngitsumik kisitsisit imeq atorlugu nukissiuutit annertusinissaat 25-30 %-imut ukiuni tulliuttuni pinissaat.
Kalaallit Nunaat aaliangersimavoq Paris-imi isumaqatigiissutip ilaaffiginissaanut. Tamannalu pitsaasuuvoq, kisiannili “akeqanngitsumiussanngilaq”, aammalu Kalaallit Nunaata politikkikkut akisussaassusilimmik ingerlatsinissaa piffimmi pineqartumi aammalu taamaasiornikkut una isigisariaqarlugu tassalu nunat allat Paris-imi isumaqatigiissummik anguniakkanik iluatsitsiffiusumik angusaqarsimasut mingutsitsissutaanngitsumik aningaasaliineriinnaanngitsukkut suliniuteqarsimammata, aammali sapiissuseqarsimallutik tulleriiaarinissamut, annermik suliffissuarnut tunngappata aammalu inoqarfinnoorpata. Nukissiuuteqarnikkut aaqqissugaaneq aammalu akinik assigiissitsinerup atuisumut eqqarsalertitsineq ajorpoq mingutsitsissutaanngitsumik atuinissamik aammalu taamaasilluta nunarsuarmioqatitta uagutsinnut naatsorsuutigisaannik (uagut nunatut, silap pissusaata allannguutaannik malugisaqartuusugut aammalu taamaasilluta silap pissusaata allanguutaannik immikkut aallussisuusugut), aammalu politikkikkut nammineerluta piujuaannartitsinermik siunnerfilimmik kissaateqareerluta.
2024-mi Nunatsinni oqallinneqassanerpa sapiissusilimmik ukua qulequttat oqimaatsut pillugit, pilersorneqarneq, inoqarfiit inissisimanerat aammalu suliffissuaqarneq?
Sineriak pillugu aammalu illoqarfik pingaarneq oqaloqatigiinnerit pisariaqarput angallannikkut ataqartigiissinnaaneq qulakkeerniarlugu
Kalaallit Nunaat politikkikkut sumi najugaqarnissamik atuutsitamik politkikkeqarnikuunngilaq, aammalu tamanna ilaatigut nutserartitsinermik annertuumik nassataqarnikuulluni, inuiaqatigiinnilu tamani tamanna pinngitsooruminaaluni. Inuit piffinnit minnerusuniit annerusunut nuttarlutik, piffik suli anginerusumut aammalu Nuummuukkajulluni. 2023-mi Sulisitsisut avammut nalunaarutigaat inoqassutsimut- aammalu inuiaqatigiit pillugit nalunaarusiap takutippaa, ineriartornerup taamatut ingerlaannassappat maannakkutut inuiaqatigiit 2/3-liisa ukiut 70-it qaangiuppata Nuummi najugaqarnissaat.
Ukiormanna SIK’p siulittaasua, Jess G. Berthelsen-I peqatigalugu tusagassiuutitigut oqariartuuteqarpugut mianerisassat pillugit. Ineriartorneq imaammat, Kalaallit Nunaani innuttaasut Siunissami taamaallaat akissaqassasut nunatsinniiginnarnissaminnut Nuummut nuukkunik, taamatullu ingerlasoqartariaqanngilaq! Nuup avataani aningaasaliisoqarnissaa pisariaqarpoq, aammalu sammineqarlunilu aammalu nukittorsarneqarlutik inuiaqatigiit piffinni sumiiffigisaanni tassalu inuussutissarsiutitigut periarfissanik aammalu inuuniarnermik pitsaasumik atugaqarnissaannik qulakkeerinnittumik.
Aaqqeeriataarneq imaluunniit Aalisarneq?
Umassuseqarneq imaani tassaqqissaajuvoq Kalaallit Nunaannut pisuussut annerpaaq pingaarnerpaarlu. Tassami aalisakkat aammalu quleruallit 98 %-ii Kalaallit Nunaata avammut niiverutigisarpaat. Taamaattumillu aamma ilumoorpoq, tassa aalisakkat aammalu raajat, imartatsinniittut aammalu pisarisinnaasagut pisortanit pisassiissutigineqarpata, taakkualu inuiaqatigiinni tamatta pisuussutigaagut. Matumani kikkulluunniit isumaqatigiinngissinnaanngillat. Kisiannili aalisagaq aammalu raajat naleqanngillat imartatsinniiginnarunik. Aatsaat naleqalertarput qaqikkaagatsigit naleqalersillugit aammalu niiverutigalugit pisiumallutik ujartuisunut.
Qulequtaq maannakkut ukiut 2023- aammalu 2024-mi pingaaruteqalerpoq, tassami aalisarnermik inatsisissaq kiisami maannakkut tusarniutigineqalermat. Oqaatsit pisassat qummut killigat, agguaasseqqinnerit aammalu pigisanik illikartitsinerit annertuumik sammineqarlutik. Kisianni uagut inuiaqatigiittut pitsaanerpaamik inissitsinneqassaagut pisassat siammarnerullugit pigutta? Imaluunniit imannginnerpa imaluunniit immaqa pitsaanerulluni taakkua pisassaqartortavut, pikkorissuuppata aammalu taamaasillutik isertitaqarluarnerunissamut periarfissaqarluarnerullutik aammalu inuiaqatigiinnut naleqalersitsinerunermik pilersitsillutik taamaasillutik suliffissanik pilersitsillutik, akileraarutit, atuinermut erniaanik aammalu piffinni aningaasaliinerit nutaat pilersillugit? Tamatsinnummi iluaqutaavoq, aalisarneq angusaqarfiuppat aammalu pisassat tamakkerlugit pisarineqarpata. Pisassat, taamaasilluni pisuussutit, taakkua pinngortitap namminerisamik killeqartereerpaai, taamaallaammi taakkua killilimmik pisassiissutaareersut taamaallaat qaqissinnaagatsigit. Inuiaqatigiit atugarissaatut taamaallaat pitsaanerpaamik pisinnaapput inuiaqatigiinnut tamanut pinngortitap tunniussinnaasaai iluaqutaappata. Taamaattumillu pitsaasuuvoq inatsisiliortut akuerippassuk naleqqussagaasumik aalisarneq pippat, kisiannili aamma eqqumiilluni aalisarnermik inatsisissaq nutaaq aqqutigalugu toqqammavik taanna allanngortinniarneqarmat annaasaqaataasinnaasumik nassatalimmik. Tassalu inuiaqatigiinnut atugarissaartunut annaasaqaataalluni. Kisiannili piffissami sivikitsuinnarmik isigisumi “aaqqeeriataarnikkut” inuit ataasiakkaat kissaataannut pisassat pigeqqilernissaannut periarfissiinikkut, taakkua siusinnerusukkut tunineqarsimasunit, aammalu allanut nutaanut ikaarsaartissimagaat.
Inuussutissarsiorneq nukittooq matuersaatit ilagaat inuiaqatigiit atugarissaarnerannut
Inuiaqatigiinni kattuffiit pingaarnersaata ilaanni siuttuugaanni, taava ukiortaami oqalugiaat erngertumik imatut isikkoqalersinnaavoq kissaatit imaluunniit isornartorsiuinerit pissutsit qanoq innerannik. Immaqalumi aamma tulluarpoq taamatut oqarsinnaalluni tassalu kissaateqarluta: Kissaatigaarput sammisat pingaarutillit, ukiuni tulliuttuni politikkikkut sammineqarnissaat, aammalu suleqatitut inuiaqatigiinni aammalu Naalakkersuisut/Inatsisartut akornanni qivitseqataaffigisinnaasagut pillugit suleqatigiissasugut. Kisiannili aamma suli angusaqarusussutsimik peqarnissaq aammalu suli annerusumik piumassuseqarnissaq inuiaqatigiit pillugit, kisiannili aamma eqqaamassavarput ingerlalluaratta. Kalaallit Nunaat aningaasarsiornikkut siuariaateqarpoq, sulisoqarnikkut ingerlalluarpugut, avammut niivernermi akit pitsaapput aammalu aningaasarsiornikkut toqqammavipput patajaattumik inissisimalluni, tamannalu tamatsinnut iluaqutaalluni mannakkuugallaq.
Inuussutissarsiortut namminersortuni annertunerpaamik tapersersuisutut, nuannaarutigaara Sulisitsisut ilaasortaqarniarnikkut siuariaateqartoqarmat aammalu suliffeqarfiit amerlanerpaat maannakkut annertusiartormata aammalu ineriartorlutik. Suliffeqarfiit aammalu inuit nutaat takusalerpagut. Aammalu suiaatsutsikkut akuleriiaarneq aammalu inuiaat allat inuusunnerusuni aammalu suliffeqarfiit nutaat, aammalu suliffeqarfinnut toqqammavissat nutaaliornertaqarlutik: Tusagassiuutitigut suliffeqarfiit, nittarsaassinerit/sociale medier, inuussutissat, ammimut tarngutit, ilusilersuinerit aammalu allarpasuit.
Kissaatigalugu unaavoq, piffissaq atussagipput siumut isigaluta, nasaarfigalugit inuussutissarsiortut nukittuut taakkuami pilersittarmassuk inuiaqatigiit atugarissaanerat aammalu sammisassat tigussaasumik eqqartortarnissaat, taakkuami siunissarput inuiaqatigiit pitsaasumik aammalu inuussutissarsiortut nukittuut pilersissammatikkit. 2023-mi pisariaqartumik nutaamik allanngorsaanerit aallartinneqartut toqqammavilereerput. Taamaattumillu neriuutigaara ukioq 2024 allannguutissat aallartikkummaartut, taakkuussammata inuiaqatigiinni atugarissaannerup attatiinnarneqarsinnaanissaannut aqqutissat.
Ukiortaami pilluaritsi……